Хүдэр сумын Засаг дарга Б.Наранцэцэг:
Манай сум амьжиргаатай, аж ахуй ч иргэдтэй
Ñýëýíãý àéìãèéí ñóìäóóä äîòðîîñîî Õ¿äýð ñóì ãàçðûí äýýðõ áîëîí äîîðõ áàÿëàãààðàà àëäàðòàé ñóì. Õ¿äýð ñóìûí õóâüä ýíý æèë çóíøëàãà ñàéõàí áîëæ áàéíà. Èíãýýä òóñ ñóìàíä ºðíºæ áàéãàà àæèë ¿éëñèéí òàëààð ñóìûí Çàñàã äàðãà Á.Íàðàíöýöýãòýé öººõºí õîðîì õººðºëä뺺.
Îðîí íóòàãò õºðºí㺠îðóóëàëò áîëîí áóñàä äýìæëýã, á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæëóóä ÿìàð õýìæýýíä ÿâàãäàæ áàéíà äàà?
2014-2015 îíä óëñ îðîí äàÿàð ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëòàé áàéãàà õýäèé ÷ ìàíàé ñóìûí õóâüä áàéãàëèéí áàÿëàã ñàìàð æèìñýý ò¿¿æ, àðä èðãýäèéí ìààíü àìüäðàë ñàéí, àøèã îðëîãî èõòýé õÿìðàëûã ãàéã¿é äàâæ áàéíà. Ñóìûí õóâüä òàòâàðûí îðëîãîî 185 õóâü áèåë¿¿ëñýí àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí. Ýíý íü àðä èðãýä, ñóìàíä àæèëëàäàã àæ àõóéí íýãæ¿¿ä, òºð çàñãèéí áîäëîãî øèéäâýðèéã äýìæèí àæèëëàñíû ¿ð ä¿í ãýæ áè áîäîæ áàéãàà. Ìàíàé ñóì 2014-2015 îíäîî ñàìàð, æèìñíèé òàòâàð, òºëáºðººñ 600 ãàðóé ñàÿ òºãðºãèéí îðëîãî îðóóëñàí. Ýíý îðëîãîîðîî ñóìàíäàà çîõèõ õýìæýýíèé á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæëóóäûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà.
Òàíàé ñóìûíõàí áàéãàëèéí áàÿëàãààñàà áîëîìæèéí àøèã õ¿ðòäýã þì áàéíà. Ñóìàíäàà ºðíºæ áàéãàà á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæëààñàà ñîíèðõóóëàõã¿é þó?
Ìàíàé ñóì 纺ëºí, õàð õºðñòýé ó÷ðààñ áîðîî õóð îðîõîîð çàì õàðãóé ÿâàõàä õ¿íäðýëòýé áîëäîã. Òèéìýýñ ñóìûí òºâ人 íýã êì áåòîíîí çàì òàâèõààð òºëºâ뺺ä 6-ð ñàðûí 20-íîîñ ýõë¿¿ëýõ ãýæ áàéíà. Ýíý çàìàà äàãààä 800 ì ÿâãàí õ¿íèé çàì òàâèíà. Ìºí “Òàðâàãàòàé”, “Áàÿíöàãààí” ãýñýí áàãò ìààíü àéë ºðõ íýìýãäýæ øèíý õîðîîëîë ¿¿ññýí. ¯¿íòýé õîëáîîòîé 2 òðàíñïîðìàòîð òàâèóëæ òîãíû õ¿÷äýëýý ñàéæðóóëàõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. Ñóì ìààíü õºãæèí òýëæ áàéãàà áàéãàà ó÷ðààñ “Õàøàà” õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí. Ýíä “Òàðâàãàòàé” áàãèéí “Íàéðàìäàë”, “Áàÿíöàãààí” áàãèéí “Õàéðõàí”, “Áóëàãòàé” õýñã¿¿äèéí àéëóóäûí õàøààã øèíý÷ëýõ, ìºí ñóìûí ÇÄÒÃ-ûí õàøààã á¿ðýí ñîëüæ øèíý÷ëýõ àæëóóä èä õèéãäýæ áàéíà. ̺í áèä Åðºíõèéëºã÷èéí ìîä òàðèõ ºäðèéã òîõèîëäóóëààä “Íîãîîí Ñýëýíãý 2015” õºäºë㺺íèé äàãóó íýã ñàÿ ìîä òàðèõ àæëûí õ¿ðýýíä òºâ çàìûí äàãóóõ ìîä õàéñûã øèíý÷ëýõ, àéë ºðõ¿¿äýä ìîä òàðèóëàõ àæëóóäûã õèéñýí. Ìàëûí ¿¿ëäýð óãñààã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð “Ñýëýíãý” ¿¿ëäðèéí 5 áóõûã Õóøààò ñóìààñ õóäàëäàæ àâ÷ ìàë÷èä, ìàë á¿õèé èðãýäýä õàðèóöóóëàí ºã뺺. Ò¿¿í÷ëýí ìàíàé ñóìàíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà “Äàðõàí–Òºìºðëºã” ÒªÕÊ õ¿ðòýëõ òºìºð çàì òàâèõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàæ áàéãàà. Ýíý àæëûã “Ïèêäåâîëîôìýíò” êîìïàíè 2014 îíîîñ ýõëýí ã¿éöýòãýñýí. Ýíý îíä äóóñãàæ àøèãëàëòàíä îðóóëàõ ãýæ áàéíà.
Îðîí íóòãèéí ñàíãèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð ÝÌÒ-èéí äîòîðõè ñàíòåõíèêèéí çàñâàðûã 44.5 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð “ÑÄÌÌ” ÕÕÊ õèéæ ã¿éöýòãýñýí. Ñóìûí äóëààíû áîëîí öýâýð óñíû øóãàì, õîîëîéã á¿õýëä íü øèíý÷ëýí, 14 óãààëòóóð, õàëóóí óñíû äóøèéã øèíýýð ñîëüæ çàñâàð ¿éë÷èëãýý õèéëýý. ̺í ÅÁÑóðãóóëèéí õàëààëò, öýâýð óñ áîëîí áóñàä çàñâàð øèíý÷ëýëä ßïîí óëñûí “ªâñíèé ¿íäýñ” õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí õºòºëáºðèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð 168 òýðáóì òºãðºãèéí àæèë õèéãäýõýýð áîëñîí.
Òàíàé ñóìûí èðãýäèéí äèéëýíõ íü áàéãàëèéíõàà áàÿëãààð àìüäàðäàã ãýæ ñîíññîí. Æèìñ, ñàìàðíààñ ýõëýýä àëò, õ¿äýð, òºìºð ãýýä áàéõã¿é þì òàíàé ñóìàíä àëãà. ¯¿íèéã õ¿ðòýõýä ñóì îðîí íóòãèéí ç¿ãýýñ ÿìàð æóðàì ä¿ðýì õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà âý?
Òèéìýý. Ìàíàé ñóì áàéãàëèéí áàÿëàã èõòýé. ¯¿íèéãýý äàãààä ìàíàé ñóìûí èðãýä, ò¿¿í÷ëýí ãàäíà äîòíû õ¿ì¿¿ñ èðæ õóâèàðàà ãàð àðãààð àëò îëáîðëîæ áàéäàã. Òºðèéí õóóëü, ä¿ðýì öàã õóãàöàà àëäàæ èðäýã. Èéì ó÷ðààñ õýðýãæ¿¿ëýõýä íýëýýä õ¿íäðýë ãàðäàã. Ãýñýí õýäèé ÷, õóóëèéí õ¿ðýýíä ç¿é çîõèñòîé àøèãëóóëàõ, íºõºí ñýðãýýëòèéã õèéëãýõ, ¿ð õîé÷äîî ¿ëäýýõèéã õè÷ýýí àæèëëàæ áàéíà.
Óðüä óðüäûí æèë¿¿äýýñ Õ¿äýð ñóì èõ ºðãºæèí òýëæýý. Òýð ÷ óòãààðàà õ¿í àì íýëýýä íýìýãäñýí áèçäýý?
“Õ¿í íýìýãäýõýýð õ¿íñ íýìýãäýíý” ãýäýã. Ìàíàé ñóìàíä ÿâóóëûí, ò¿ð îðøèí ñóóã÷ èðãýä èðæ áàéãàëèéí áàÿëàã àøèãëàí ò¿ð îðøèí ñóóí àìüäàð÷ áàéíà. ̺í íóòãèéí îþóòàí çàëóóñ ñóðãóóëèà òºãñººä ñóì îðîí íóòàãòàà èðæ àæèëëàæ àìüäàð÷ áàéíà. Ýíý ìààíü ñóì îðîí íóòàã õºãæèæ áóéã õàðóóëæ áàéãàà áîëîâ óó.
Òàíàé ñóìûã àæèãëààä áàéõàä ìàëûí áýë÷ýýð òóí õîìñ þì øèã ñàíàãäñàí. Áàñ òàðèàíãèéí òàëáàé ÷ áàãàòàé þì. Ǻâõºí îé ìîä, áàéãàëèéí áàÿëàãààðàà äàâóó þìóó äàà. Ñóì îðîí íóòàãò òóëãàìäàæ áàéãàà àñóóäàë áàéãàà ë áàéõ ...?
Àñóóäàë áàéíà àà. Ãàçàð òàðèàëàí ýðõëýã÷, ìàë÷äûí õîîðîíä ìàðãààíòàé àñóóäàë áàãà çýðýã ãàðäàã. ßàãààä ãýâýë ìàíàé ñóìûí ãàçàð íóòãèéí èõýíõè õýñãèéã îé ìîä ýçýëäýã ó÷ðààñ òàðèàëàíãèéí òàëáàé, ìàëûí áýë÷ýýðèéí òàëáàé áàãà áàéäàãòàé õîëáîîòîé þì. Ãýõäýý ýíý àñóóäëûã ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ìàë÷èä òàðèàëàí÷äûíõàà õàìòàðñàí çºâºë㺺íèéã õèéæ, ãóðâàëñàí ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä õýë àì áàãà ãàð÷ áàéãàà. Áàéãàëèéí áàÿëàã íººöèéã àøèãëàõààð îéðîëöîîõ áîëîí õîë îéðûí àéìàã, ñóì îðîí íóòãààñ èðñýí ãàð àðãààð àëò îëáîðëîã÷äûã àéìãèéí öàãäààãèéí õýñãèéíõýíòýé õàìðòàí áóóëãàõ àðãà õýìæýý àâ÷ áàéíà.
Òà Õ¿äýð ñóìûíõàà èðýýä¿é, öààøäûí õºãæëèéí òàëààðõè áîäëîî õóâààëöàà÷?
Áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí á¿ðäñýí ñàéõàí íóòãàà áè èõ ãýðýë ãýãýýòýéãýýð òºñººëäºã. Ìàíàé íóòãèéí çîí îëîí àðä ò¿ìýí ìààíü àìæèðãààòàé, àæ àõóé ÷ èðãýä áàéäàã. Áèä ñóìûí ÈÒÕ-ààðàà ñóìûíõàà õºãæëèéí ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëñîí. Õ¿äýð ñóì ãàçàð òàðèàëàí, ìàë àæ àõóé, óóë óóðõàé, àÿëàë æóóë÷ëàë çýðýã ñóì îðîí íóòãèéíõàà íººö áîëîìæèéã ò¿øèãëýí õºãæèíº, äýâøèíý ãýæ áîäîæ áàéíà. Ìàíàé ñóìàíä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà ìîäíû ÷èãëýëèéí ¿éëäâýð, àæ àõóéí íýãæ, êîìïèàíóóä ºðãºæèæ á¿õ òºðëèéí ìîäîí ýäëýë ¿éëäâýðëýäýã áîëæ áàéíà.
